اربعین هنگامه بی‌نظیر و استثنائی در تاریخ اسلام
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار جمعی از موکب‌داران عراقی فرمودند: «آنچه برای ما نقل میشود از رفتار شما برادران عزیز عراقی در مواکبِ میانِ راه و رفتار کریمانه‌ی شما با زائران حسینی، چیزهایی است که نظیر ندارد؛ در دنیای امروز این چیزها نظیر ندارد. همچنان که خود راهپیمایی اربعین در تاریخ نظیر ندارد، رفتار کریمانه‌ی شما هم حقیقتاً نظیر و شبیهی ندارد.» ۱۳۹۸/۰۶/۲۷
ظرفیت‌های پیاده‌روی اربعین از جنس ظرفیت‌های میدانی است. حضور هرچه بیشتر عزاداران و محبان اهل‌بیت و امام حسین علیهم‌السّلام در این راهپیمایی از کشورها و مناطق مختلف و استفاده از امکانات رسانه‌ای در انعکاس این رویداد، موجب ایجاد روابط و ارتباطات بین جریانات مختلف، علمای مختلف و مؤسسات و گروه‌ها و شخصیت‌ها است. بنابراین ظرفیت برگزاری راهپیمایی اربعین میتواند هم جنبه‌های اجرایی و هم جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی داشته باشد، مثل برگزاری همایش‌ها، سمینارها، اجتماعات در سطوح مختلف با هدف معرفی این رویداد بزرگ اسلامی و تشیع.اما علت ترس و نگرانی دشمنان از این گردهم‌آیی خیلی واضح است. دشمنان مسلمانان و وحدت شیعیان و به‌خصوص دشمنان انقلاب اسلامی و جبهه‌ی مقاومت، طبیعی است که هم نگران باشند و هم بترسند، چون راهپیمایی اربعین مظهر وحدت و همکاری و نزدیکی بین ملت‌ها و مردم و باعث قدرت گرفتن این‌ها در منطقه و در صحنه‌ی بین‌المللی است. دشمنان از هر اقدامی که منجر به قدرت و تقویت شیعیان و جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی و منجر به تقویت و حمایت از جریان مقاومت اسلامی بشود، نگرانند و می‌ترسند. در نتیجه تلاش می‌کنند که آن را یا از بین ببرند یا تضعیف کنند.
بین دو کشور همسایه و مسلمان ایران و عراق در زمینه‌های مختلف نوعی هم‌گرایی اسلامی و منطقه‌ای ایجاد شده است. مخالفان و دشمنان جمهوری اسلامی از این روابط ناراحت و نگرانند.جمهوری اسلامی ایران و عراق امروز روابط گسترده‌ای در ابعاد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، امنیتی و اقتصادی دارند و بین این دو کشور همسایه و مسلمان و برادر در زمینه‌های مختلف نوعی هم‌گرایی اسلامی و منطقه‌ای ایجاد شده است. مخالفان و دشمنان جمهوری اسلامی از این روابط ناراحت و نگرانند، چون این را باعث تقویت و قدرت و نقش منطقه‌ای و بین‌المللی ایران تعریف و تحلیل می‌کنند. فشاری که آمریکایی‌ها با تحریم‌ها و محاصره‌ی اقتصادی ایران می‌آورند، طبیعی است که این روابط را به‌نوعی برون‌رفت از این تحریم‌ها می‌دانند.
چرا راه‌پیماییِ اربعین در حال جهانی‌شدن است؟
رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با جمعی از موکب‌داران عراقی حرکت عظیم راه‌پیماییِ اربعین را ظرفیت و ابزاری در جهت نیل امت اسلامی به «تمدن نوین اسلامی» دانستند و فرمودند « اگر ظرفیّتهای کشورهای اسلامی -ظرفیّت عراق، ظرفیّت ایران، ظرفیّت کشورهای دیگر منطقه‌ی غرب آسیا و شمال آفریقا- بر روی هم مجتمع بشود، اگر این ظرفیّتها به هم برسند، این دستها در هم گره بخورند، آن وقت امّت اسلامی نشان خواهد داد که عزّت الهی یعنی چه؛ تمدّن عظیم اسلامی را به جوامع عالَم نشان خواهند داد؛ باید هدف ما این باشد و این راهپیمایی اربعین میتواند یک وسیله‌ی گویایی برای تحقّق این هدف باشد.»از این رو، حجت‌الاسلام دکتر احمد رهدار استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر در گفتار زیر نگاهی داشته است به ابعاد و ظرفیت‌های تمدنی پدیده‌ی پیاده‌روی اربعین.
در خصوص حرکت پرشور اربعین حسینی، سخت است که باقاطعیت بگوییم مهم‌ترین ویژگی‌های آن چیست. به نظرم باید به چیستیِ ظرفیت‌های تمدنی و تاریخی این منسک بپردازیم.
نکته‌ی اول این است که در این منسک ما به نوعی شاهد معنویتی متفاوت از جنس معنویت‌های دیگر در اسلام هستیم. معنویت‌هایی مثل نماز و روزه و دیگر مناسک معنوی در اسلام معمولاً یک مکان خاص و یک ثبات و تمرکزی دارد، اما منسک اربعین حسینی علیه‌السلام گویا یک اعتکاف سیار است.
بر خلاف اعتکاف‌های پیشینی که مثلاً به مسجد یا و مکان مقدس دیگری می‌رویم و چند روز آن‌جا خودمان را محصور می‌کنیم و به صورت متمرکز و ثابت به عبادت می‌پردازیم، این منسک اما از این ویژگی برخوردار است که عبادتش از جنس عبادت در حال حرکت است. در واقع یک نوع اعتکاف جمعی سیار است که در آن هر اقدامی که انجام می‌دهیم، اقداماتی از جنس زندگیِ عادی مثل خوردن و حرف زدن و خوابیدن و بحث علمی یا ذکر گفتن و نماز خواندن و هر کاری از این جنس کنش‌ها، خودش مصداقی از این عبادت و این اعتکاف سیّار است.
شاید به تعبیر دیگری بتوان گفت که جواز رفتارهای متکثر در متن این منسک باعث میشود که سالک خسته نشود و سالکان بسیاری با ذواق متکثر و با ظرفیت‌های جسمی و روحی متکثر بتوانند با این منسک نسبت بگیرند. همین ویژگی به نوبه‌ی خودش باعث میشود که هر سال جمعیتی بیش از سال‌های گذشته را به‌سمت خودش دعوت کند. در واقع این ویژگیِ حرکت اربعین با یک شیبی، به آن استعداد جهانی شدن می‌‌دهد و ما در همین دهه‌ی اخیر نرخ رشد و شتاب این شیب را به‌وضوح دیده‌ایم.
نکته و ویژگی دیگرِ این منسک، «نظم معنوی» آن است. بر خلاف نگاه اولی و بدوی به قضیه که در بعضی موارد به نظر می‌رسد شاید نظم دقیقی رعایت نشده باشد، مثلاً در مقوله‌ی بهداشت، اما وقتی به صورت کیفی‌تر تأمل می‌کنیم، متوجه می‌شویم که نه، در این‌جا نوعی نظم حاکم است که باعث میشود میلیون‌ها نفر در یک زمان و جغرافیای محدودی بتوانند حوائج عادی زندگی خودشان را تأمین کنند و در عین حال، احساس سلوک در یک طریق معنوی داشته باشند.
این پدیده اساساً با شاخصه‌های مدیریت عرفی جهانِ امروز هم‌خوانی ندارد. مثلاً ما نمی‌توانیم با این مدیریت عرفی بیست میلیون جمعیت از اقوام مختلف از کشورهای مختلف را با زبان‌ها و با خُلق و خو و فرهنگ‌های مختلف را در یک زمان و مکان محدود و مشخصی جمع کنیم و در عین حال کمترین ناهنجاری و تنش مذهبی و خشونت را شاهد نباشیم.
همه‌ی سالکان این طریق گویی در قراردادی نانوشته متعهد شده‌اند به یک اصولی از جنس اصول معنوی. انگار همه در محضر امام حسین علیه‌السّلام هستند. انگار همه در این دایره‌ی مغناطیسی امام معصوم، حلیم و باگذشت و بااخلاق شده‌اند و این را همه به‌وضوح حس کرده‌اند.
دعایی که رهبر انقلاب به مجاهدان حزب‌الله توصیه کردند
سپری مقابل دشمن
در جنگ ۳۳ روزه لبنان که به پیروزی قاطع حزب‌الله انجامید، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای توصیه‌ها و راهکارهایی ارائه می‌کردند، توصیه به خواندن دعای جوشن صغیر یکی از رهنمودهای معنوی در این زمینه بوده است. سرلشکر حاج قاسم سلیمانی در گفتگوی اختصاصی درباره جنگ ۳۳ روزه ماجرای توصیه معنوی فرمانده کل قوا را روایت کرده است، به همین مناسبت بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در این یادداشت ضمن اشاره به توصیه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، دعای جوشن صغیر را به اختصار معرفی کرده است. جنگ ۳۳ روزه حزب‌الله لبنان و رژیم صهیونیستی در سال ۱۳۸۵ و پیروزی قاطع حزب‌الله از جهات مختلفی قابل تأمل و بررسی است، یک جهت مهم، تحلیل جنگ از بُعد مسائل معنوی است. سرلشکر حاج قاسم سلیمانی از نقش معنویت در پیروزی حزب‌الله حکایت جالبی را نقل می‌کند. هنگامی که در تجهیزات جنگی و مسائل نظامی غلبه‌ی ظاهری با رژیم صهیونیستی بود و ظاهراً هیچ امیدی به شکست دشمن نبود، در ملاقاتی با فرمانده کل قوا، این مسئله مطرح میشود، اما ایشان با اطمینان می‌گویند در جنگ پیروز می‌شوید و برای این منظور دستور معنوی‌ای ارائه می‌کنند تا به‌وسیله آن دل مجاهدان مستحکم شود و زمینه دریافت کمک خداوند را فراهم آورد، سرلشکر سلیمانی درباره این ملاقات می‌گوید:حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند «به این‌ها [رزمندگان] بگویید دعای جوشن صغیر بخوانند.» در شیعه عموماً دعای جوشن کبیر معروف است و دعای جوشن صغیر حداقل در بین عموم مردم -غیر از خواص- معروف نیست. بعد آقا توضیحی هم دادند که یعنی ما تصور دیگری نکنیم در این موضوع که این دعای جوشن صغیر حالا مثلاً چیست؛ مثل بعضی‌ها که می‌گویند این چهار تا قل هوالله را بخوان یا مثلاً این حمد را بخوان و موضوع حل است. آقا فرمودند:«این دعای جوشن صغیر حالت یک انسان مضطر است؛ انسانی که در یک اضطرار شدید است و می‌خواهد با خدا حرف بزند.»(۱)
در ادامه مقداری بیشتر با دعای جوشن صغیر آشنا می‌شویم. ابتدا لازم است توجه کنیم که معصومان در سیره‌ی تربیتی خود از تعلیم دعا بسیار بهره می‌بردند و از این رهگذر برای اموری که انسان با آنها مواجه است دستورالعمل‌های معنوی صادر می‌کردند. یک فصلی از این دعاهای معصومین اختصاص به دعا در مقابل دشمنان دارد. جمعیت شیعیان همواره با تهدید از سوی دشمنان مواجه بوده‌اند، همان‌طور که ائمه علیهم‌السّلام به این بلا گرفتار بوده‌اند. در این شرایط دعا سلاح مؤمنینی بود که همه راه‌ها در مقابله با دشمنان بسته می‌شد و راه مادی برای پیروزی نداشتند.(۲)
در کتاب‌های شیعه دو دعا با نام‌های «جوشن کبیر» و «جوشن صغیر» وارد شده است. جوشن به معنای زره و سپر است و این دعاها سپری برای مؤمنان در مقابل مشکلات خارجی بوده است. دعای جوشن کبیر از رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده است، در یکی از غزوات، جبرئیل از طرف خداوند برای رسول اکرم پیامی آورد که زره جنگی را از تن بیرون کن و به جای آن این دعا را بخوان. دعای جوشن کبیر بسیار مفصل است و شامل صد بند میشود که خواندن آن در شب‌های قدر توصیه شده است.